1655 Apr 20 (letter no. 1, 6 Apr 1652 to 25 Apr 1655)

1

Uth vort die Goede Hoop an de Caep die Bona Esperance
den 20 april 1655

Wijse hoochgeleerde Godtsalige Eclee der stadt Amstelredam genade
end vrede sij u van Godt den Vader door Jesum Christum onsen Heere [mie...]
om u e: bekent te maken den staet ende gelegentheijt van diese plaetse
ten aensien van den waren godtsdienst heb wij den Grooten Godt te danke[n]
het gaet noch alles in een goede ordre het volck wort wel gehouden tot
den godtsdienst so dat daer niemant magh uth blijven van wat gevoelen
datse ock souden mogen sijn sonder consent ofte straffe die daer toe staet
van't opperhooft daer toe gestelt die maniere van't houden van den godt
dienst is dat wij alle avonden wanneer het volck gegeeten heeft het
avont gebedt doen mit een veers twe ofte drie toe singen na die geleg^<nheijt>
des tijts ende soondaegh* ^{<*so lese ick>} een predicatie voor lese ende dat die een
sondaegh een Evangelist text die ander sondaegh een verklaeringe
uth Ursinus ofte uth Lansberghius over die categismus ende laet dan die
jonges die vragen op seggen ende mit een schriftuer plaetse twe dre
bewijsen het soude wel twe wijs soondaeghs gedaen worden maer overmits
dat het volck die ganse weck moet wercken so verstaet het opperhooft dat het
beter is een reijs dan twe reijsen ende die sacramenten worden bedient
wanner die gelegentheijt des tijts presenteert dat hijer een schip comt daer
een predicant op is gelijck ick u e: hijer een kleijne register in
van hebbe gestelt al waer u e: kan sien hoedickmaels dat het heijlige
avontmaels des Heeren hier is uthgedeilt ende van wee ende wat kinders
dat hier gedoopt sijn en van wie vorts wat aengaet dese natie hier te
lande ofte dese inwonders is een seer arm elendich volck na siel ende
na lichaem berooft van alle kennisse Godts leven als het wee so dat gij
niet en kont bemercken dat se eenijge maniere van godtsdienst hebben ofte
datter iets is die sij eenige eer oft dienst bewisen maer schint in dat
stuck tusschen haer ende het onvernuftige wee van religie ofte godtdienst
geen onderscheijt want sie leven als beesten die ock nergens geen werck
van hebben noch van saeijen ofte van planten ofte dat men haer iets toe
praet van Godt sie hebbender geen werck van so dat het haest schint on
mogelijck te sijn om haer tot die kennisse der waerheijt te brengen want
haer spraecke nijet wel is te leren ock [soo] en willen sij niet bij iu (sic) blijven
wonen want ick al ^<tot> twe wijsen toe een van haer jonges gehadt hebbe
bij mij te wonen daer ick van meende wat goets op te voeden om hem lesen
en schriven te leeren ende ock van hem haer spraek te leeren om door
dat middel haer tot het licht der waerheijt te brengen maer het wilde

 2

nijet lucken overmits sie dat lopen in't wilde so gewent sijn dat se nijet en komen
begeven onder subiectie van ons so datter luttick hoop schint te wesen van
diese natie doch wat den Grooten ^<Godt> gelieft aen haer te doen is sijn almogentheij[t]
bekent die welcke machtich is om haer te treecken uth die dusternisse en
brengense tot licht Sijns Soons Jesu Christi ondertusschen en sal ick nijet na
laten mijn schuldige plicht om alle mogelijck middelen te gebrucken oft den
Grooten Godt beliefde door dat middel haer te trecken uth het rijcke der duster
nisse ende verlossen sie uth die handen ende banden des Satans ende brengen^<se>
tot het rijcke Sijns Soons want het van herten is te wenschen van den Goeden
Godt dat het hem beliefde sijn genade een reijs aen haer te betonen want
het seer arme elendige menschen sijn die welcke men qualick sonder sch[r]eijen
kan aensien dit is dat ick u e: kortelijck hadde te schrijven ten aansien
van die gelegentheijt van die godtsdienst als ock van die staet van dese
inwonders hijer ter plaetse waer mede ick dan beslutte ende wensche u
e: Eclee die Godt des vredes toe die u t'samen wil stercken ende segene[...]
uwen arbeijt dat gij voele sielen Jesu Christi moget toebrengen Amen ende
sit van herten gegroet ende bevel mij altijt in u lieder gunst actum
vort die Goede Hoop aen die Caep Bona Esperance den 20 april 1655

Register van die predicant die hier geweest hebben in die
tit dat wij hier geweest hebben van den 6 april ^<af> in't jaer 52
tot april in't jaer 55

Den 10 maeij in't jaer 52 is hier gekomen mit schip Die Oliphant
Joannes Backerus utgevaren van die camer Amstelred end heeft hier
die eerste predicatie gedaen op den 12 maeij ende ock op die selve
tit het heijlige avontmael des Heeren utgedeilt.

Den 17 augusti in't jaer 53 is hijer gekomen mit schip Die Fenicx
domine Ironte uth gevaren van die camer Amstelred heeft hijer:-

Den 24 een predicatie gedaen ende het heijlige avontmael des (sic)
uth gedeilt heeft ock mijn soontien gedoopt out sijnde jaer en tin
weken genaemt Bernert Willemsz Wilant en is die eerste gebor[...]
christen die in dese voortresse geboren is.

Den 22 desemb in't jaer 53 is hier gekomen mit schip
Breda domine Abraham Lendersz uth gevaren van die camer Hoorn
en heeft op kersdaegh hier gepredickt ende het heijlige avontma[...]
des Heeren utgedeilt ende onse <heer> commandaers soontien gedoopt out
sijnde twe maent seven dagen genaemt Abraham van Rebeeck.

Den 24 october in't jaer 54 is hijer gekomen mit jacht Die Bul [...]
uth gevaren van die camer Seelant domine Marcus Maseius end
heeft den 30 ditto gepredickt ende het heijlige avontmael uth gedeilt
ende gedoopt het soontien van Hindrick Bomtien tunman genaemt

 3

Reinier Hindercksz out sijnde (blanco)

Den 19 februwari in't jaer 55 is hier gekomen mit schip Malacken
domine Joannis Camius utgevaren van die camer Amstelred en heeft
hier vier paedicatie (sic) gedaen ende het heijlige avontmael des Heeren
utgedeilt.

Den 22 ditto is hier gekomen met schip 't Wapen van Hollant
domine Pieter^<us> Muts utgevaren van die Camer Amstelred ende
heeft hier mede vier predicatie gedaen.

Den 19 maert ^<is> hier gekomen mit schip 't Wapen van Amsterdam
domine (blanco) Baldeus uth gevaren van die selvige camer ende
heeft hier mede vier predicatie gedaen.

Den 3 april is hier gekomen mit schip Die Fenix domine
Buscoof utgevaren van die camer Amstelred ende heeft den 4
gepredickt ende selfden ditto ^<wederom> gepredickt ende het heijlige
avontmael utgedeilt.

Den 11 april is hier gek[...]en mit jacht Der Goes domine
Winseius utgevaren van [d...] camer Zeelant om redens wille niet ge^{<predick[...]>}

Den (blanco) april is hier g[...]en mit schip Prins Willem domine
[Omgenae] utgevaren v[...] die camer Zeelant en heeft ^<den> 18 ditto
hier een predicatie gedaen ende den 25 ditto wederom gepredickt

 4

Caep 1655

(addressed to...)
An't hoochgeleerde wise
voorsienige Ecksein
Amstelred

(sender)
[...]van den siekentrooster
Stael ^<Weijland> op Cabo Bonesperance

comments:

 This letter was not signed, or it may be that the last page with signature did not survive. It seems clear however from subsequent correspondence, that the letter was written in the handwriting of Pieter van der Stael. From the content however, it seems that this record was originally made by Willem Wilant. Firstly, it covers the period before the arrival of Pieter van der Stael; secondly; the writer makes a note on p. 1 marked with an 'x': "so lese ick", indicating he was copying someone else's notes, and thirdly, in the record itself, Wilant records the baptism of his own son: "heeft ock mijn soontien gedoopt out sijnde jaer en tin weken genaemt Bernert Willemsz Wilant". Furthermore, on the envelope addressed to the Classis of Amsterdam, the sender 'Stael' is replaced with 'Weijland' probably indicating that the receiver of the letter made the alteration to set the record straight about who made the record instead of the sender, for the church administration.

Zacharias Ursinus (1534-1583) was a German reformed theologian. The book they read from was most probably from his collection "Het Schatboeck der verclaringhen over de Catechismus"

Source: Stadsarchief Amsterdam, Archief van de Classis Amsterdam van de Nederlandse Hervormde Kerk: Ingekomen stukken betreffende kerkelijke zaken op Kaap de Goede Hoop,1655 -1792

Citation: NL-SAA, archiefinventaris 379, inventarisnummer 206, pp. 1-4